İki Batum sancağının timar defterdarının hâssı 40.299. Trabzon sancağında zeamet 43 ve timar 226. Batum sancağında zeamet 13, timar 72.
Trabzon eyaletinde tamamı 454 kayıttır. Kanun üzere cebelü- leri 1800 yarar ve ünlü askerdir. Paşasının da cebelüleri 1000 yiğit olur. Alaybeyisi, çeribaşısı ve yüzbaşılarıyla tamamı 3000 silâhlı asker olur. Savaş sırasında bütün bu silâhlı askerler Paşa sancağı ve alaybeyisi bayrağı altında savaşa gitmek şartıyla bakımlı ve verimli köylerin senelik yük akçe ürünlerini yiyip sefere giderler. Savaşlarda mevcut bulunmasalar zeamet ve timarları başkalarına verilir.
Trabzon eyaletinde Süleyman Han kanunu üzere itaat edip boyun eğmiş olan boy beylerini bildirir Abaza aşiretleri beyleri: Evvelâ Câclar aşireti, Arlan aşireti, Dağ Candaları aşireti, Büyük Candalar aşireti deniz kıyısmdadırlar. Keçler aşireti. Antlar aşireti, Kamışlar aşireti, Suçalar aşireti, Bozodok aşireti, Kutası aşireti, Aşağılı aşireti, Yukarılı aşireti, Cembe aşireti, Sovuksu aşireti. Sonuç, Abaza yurdunun tamamı 70 kabile aşirettir. Hepsi Süleyman Han’dan beri itaat etmişler ve tâbi olmuşlardır.
Mikrilistan ve Gürcistan
Bundan sonra tabi olan Mikrilistan ve Gürcistan aşiret beyleri. Evvelâ,
Bu yukanda yazılan bütün Gürcistan ve Mikrilistan bağlanmış ve itaat etmiş olup her sene barış yenilemek için haraçlarına karşılık her kabileden kırkar ve ellişer erkek köle ve bakireler, beyaz mumlar, zerdeva ve sansarlar, [249b] biner çift tiftik çoraplar, padişah mutfağı için biner top paçavra astar bezleri ve türlü türlü hediyeler ile elçiler gönderip Trabzon paşalarına bağlılıklarını bildirmek için ahidnâmeler yazılır. Hâlâ her sene Trabzon paşalarına Mikrilistan’dan elçilerle hediyeler gelir. Böyle Süleyman Han kanunu olmuştur.
Kanun üzere Trabzon 500 akçe mevleviyet pâyesidir, ama şerif yüksek mansıp değildir. 41 nahiyesi vardır, ama çoğu âsî, dağlardadır. Senelik 8000 kuruş elde edilir. Nahiyeleri bunlardır ki yazılır:
Şeyhülislâmı, nakibüleşrafı, serdâr yerine bir muazzam yeniçeri çavuşu, sipah kethüdayeri, şehir subaşısı, ayak naibi, muhtesib ağası, gümrük emini ve şehbenderi, balık emini, boyahane emini, içki emini ve şem’ahane emini kısacası bütün on yedi ta’zir (uyarı) sahibi hâkimi vardır. Her birinin ellerinde fermanları vardır tours istanbul.
Vilâyetin bütün ileri gelenlerinin ellerinde fermanları var ki Trabzon şehri içinde Yahudi tayfasından görürlerse kati edeler. Eski padişahlarından aldıkları yarlığlarıyla Yahudileri kati etmeye memurlardır ki, gördüklerinde aman vermeyip kati ederler. înşaallah yeri geldiğinde yazılır.
Anadolu beldesi şehirlerindendir
Bu şehir 17. örfî iklimde bulunmuştur ve Anadolu beldesi şehirlerindendir. Karadeniz’in doğu tarafında bir körfez gibi kayalar denizi üzerine kurulmuş İrem bağına benzer süslü bir şehirdir. İstanbul Boğazı’ndan bu Trabzon Limanı’na kadar güneyden kuzeye gelir, tam bin mildir.
Lezgi Dağı bu Trabzon’un güneyi ve doğusunda bulunduğundan kavmine Lezgi kavmi demekden bozulma Lazki derler. Kâf harfi ile yâ harfini sözü kısaltmak için kaldırıp Laz kavmi derler.
Fâtih Sultan Mehmed Han Gazi toprağı mis kokulu ve mekânı cennet olsun hazretleri bu kaleyi feth ettiğinde dört tarafınca bulunan bölgelerden çeşitli insanları sürerek Trabzon’a nakl ettirip iskân ettirdi. Öyle imar oldu ki sanki insan deryası oldu. Halkının çoğunluğu Lazlardan oluşan insanlar topluluğudur.
Hâlâ tüm halkı yeniçerilerdir ki, anadan doğma kul oğlu kul yeniçeri doğar, isimleri; Ali Peşe, Veli Peşe, Hutâverti Peşe, Cafer Peşe, Peşîr Peşe, Fasli Peşe, Memi Peşe, Meyeser Peşe, Fahrad Peşe, Mahmet Peşe.
Künyeli isimleri bunlardır; Fırtuloğlu, Foduloğlu, Fazaraz- oğlu, Koşumburoğlu, Kotarazoğlu, Kalafatoğlu, Kosdiçoğlu, Cün- deoğlu, Ali-Pelioğlu, Sürmenelioğlu Pipoli, Kaşidiyarı, Siyâmi, Corkali, Hacı Çeço, Kotoz Musli, Ali Pişar, Göneli Ali Peşe erkeklerinin bu gibi isimli lakabları vardır ki yiğitliğiyle ünlenmiş, yarar, güçlü kuvvetli cesur gençleri vardır.
Kadın kısmının isimleri böyledir: Ümmihan, îsmihan, Râpiye, Asiye, Hanife, Afife, Sapiha, Fatime, Honti, Tonti, Gülşahi, Mihrimah, Hava, Humâ, Zâhile, Râpişe ve Anife Folata pazarının anlatılması.
Kölelerinin isimleri
Kölelerinin isimleri bunlardır: Osef, Yivan, Kanenin İlahkuli, Ristem, Aparti, Canesi ve Hali.
Bu gibi isimli erkekler, kadınlar ve köleler var ki bunları duyan insanlar hayran olur. Ama gerçeklerine bakılsa bu isimler yine bilinen ve meşhur olan isimlerdir. Ama Laz taifesi olduğundan özel lehçeleriyle bu gibi kelimeleri vardır.
Trabzon şehrinin içindeki bütün halk Gülşenî tarikatında çeşit çeşit pâk cübbeler giymiş, mercan, sarı, Hıtâyî yeşimi ve Nişabur mavisi cübbeler ile elbiseler giyen maarif ehli, gazel-hân ve Fârisî-hân, şairler vardır ki zamanımızda on bir divan sahibi, fesahat ve belagat sahibi Okçuzâde gibi pak dilli şairler vardır.
Trabzon’un şairlerinin övülmesi Evvelâ şairlerin seçkini Gınâyî Efendi: Tayyar Mehmed Paşa’nm reisi idi. Daha sonra Melek Ahmed Paşa’ya reisülküttab olmuştu. Kâmûs-ı Ahteri ve Şem Tyi ezberden tamamlayıp Hafız Örfîyi ve Fuzûlî Dîvânı ‘m ezbere bilir idi. Harf sırasına göre divanını tamamlamıştı. Hâtem-i Engüşterî’nin secii:
Gınayı dilde buldum ben Gmâyî idi.
Melek Ahmed Paşa sadrazamlıktan azledilip Özü beylerbeyisi, sonra Rumeli beylerbeyisi olduğunda Reis Gmâyî zâtülcenb (akciğer iltihabı) hastalığından öldü. Sofya’da Derviş Mehmed Paşa Camii’nin mihrabı önünde defn olundu. Ölümüne tarihtir.
